Kan een toevallige ontmoeting helpen een nieuwe verbinding tot stand te brengen tussen beoefenaars van filosofie en van meditatie? Een korte kennismaking met de Amerikaanse mindfulness-specialist Jon Kabat-Zinn doet mij denken: zou wel eens kunnen! Hoe dat zo?
Deze van huis uit rasechte bèta-wetenschapper – geboren in 1944 toen tienduizenden jonge Amerikanen meevochten tegen de nazi-overheersing in Europa en Azië – was als student actief betrokken bij het verzet tegen de Vietnam-oorlog. Terwijl hij in dat verband twijfels begon te krijgen over de betrokkenheid van wetenschappers bij al dat geweld, maakte hij al eens kennis met de mogelijkheden van meditatie om te leren pijn en ellende te verdragen. Toen hij daarna met zijn werk op het gebied van celbiologie en anatomie in de medische wereld moest ervaren dat ook de beste specialisten hun patiënten juist op dat gebied niets te bieden hebben, begon hij zich af te vragen of er iets aan te doen was met meditatie, en of hij daar zelf misschien iets aan kon bijdragen. Hij voelde er veel voor, maar dan met inzet van al zijn exacte research-ervaring.
Zo heeft hij in 1979 een stress-reductie programma op basis van meditatie opgezet voor patiënten in een ziekenhuis, waarbij hij van meet af aan ook systematisch onderzoek deed hoe het precies 'werkt' – en dat het echt positief effect kan hebben bleek verrassend snel. Dit project loopt nog altijd, inmiddels mega uitgebreid en verdiept, en na tientallen jaren werk en onderzoek vat hij het resultaat kort samen in de formule dat we zo tot een besef van helderheid en kalmte kunnen komen of, in de mooie titel van een recent boek van hem: 'Bij zinnen komen' (Coming to our senses).
Deze gegevens heb ik uit een recent interview met Kabat-Zinn dat ik kreeg toegestuurd, en dat ik met toenemende belangstelling heb gelezen en herlezen, met name toen ik zag hoe hij meditatie omschrijft als 'onderzoek naar je eigen innerlijk, zoals je dat zelf ervaart in de 1e persoon'. De uitkomst daarvan is altijd hoogst persoonlijk, maar hij gaat ook na wat de meer algemene strekking van zulk onderzoek kan zijn. Ik vind in zijn benadering een verwantschap met de manier waarop Levinas filosofie bedrijft – die immers uitdrukkelijk eerherstel bepleit voor ons innerlijk leven, waar hij ook onderzoek naar doet. Hoe die verwantschap in elkaar steekt zoek ik verder uit, om verslag te doen voor bezoekers van de website. Eén ding is al zeker: sporen van verwantschap reiken verder terug, naar de filosoof die wij primair met exacte wetenschap associëren, maar feitelijk ook veel dieper nadenkt: René Descartes!