Eigenlijk onzin, zou je zeggen, vakantie voor wie allang gepensioneerd is. Dan heb je geen werk meer, geen werkgever die je werktijden regelt. Hoewel… hoe zit het met de zelfstandigen zonder personeel, ZZP'ers die zelf uitmaken of en wanneer, en hoelang zij werken? Heet het bij hun opeens vakantie als zij een week niet werken? Er schijnt iets anders bij te komen – of gaat 't er juist vanaf? – om daarvan te kunnen spreken. De term 'vakantie' geeft aan dat er tijdelijk een arbeidsplaats vacant komt (let op de k-c-wisseling!) zonder dat er een vacature ontstaat. De werknemer neemt even niks, en laat zijn werk achter – om zich te ontspannen… Maar wat zegt dat?
Ik moet weer eens aan sport denken, en ook aan een dichter. Maar eerst de sport: judo, deze keer. De coach van een olympische judoka vertelde onlangs in de krant hoe belangrijk het voor haar is om na lang en intensief trainen alle voorbedachte en gewilde grepen en ingrepen als vanzelf te kunnen doen. Zonder nadenken, en zo spontaan dat je zelf verbaasd kunt terugkijken op wat je hebt gedaan. Dat laatste noemt men tegenwoordig graag de flow waar je dan in bent – een term die sommige Engelse filosofen graag in verband brengen met de Brits-Franse filosoof Bergson. Een stadium waarin het eeuwig controlerende rationele denken even niet meedoet.
En die dichter… aan wie anders denk ik dezer dagen, dan aan Rutger Kopland? Het belang van zijn dichterschap onderstreepte hij ooit zelf door te zeggen dat zijn werk als academisch geleerde van den Hoofdakker eerder vergeten zal worden dan zijn gedichten. Zijn wetenschappelijke onderzoek betrof de werking van het mensenbrein, met name als het moeizaam of anders werkt of tegenwerkt, op de grens van een slaaptoestand. Aan zijn gedichten is af te lezen hoe hij zelf al denkend ook rond zo'n grens van denken en niet-denken kon balanceren, maar dat mocht natuurlijk geen wetenschap heten. Dat moest dichtkunst zijn, hoewel de finesse van zijn poëtische observaties ervan getuigt hoe zorgvuldig hij tewerk ging, ook in deze micro-onderzoekjes van zijn eigen leven. Zo geduldig en nauwkeurig dat je als lezer iets van dat grens-gevoel kunt meebeleven: wat weet ik, wat kan ik ervan weten en waar mag ik zonder weten verder?
Als trouwe Levinas-vertolker moet ik hierbij denken aan zijn bemoedigende regels over ons mogelijke idee van het oneindige waarin je meer denkt dan je denkt – zelfs iets beters doet dan denken! Voor Levinas is daar niks vaags aan, wat dat betreft is hij de jonge Bergson trouw gebleven, die op zijn manier heel precies bezig was – meer dan zich in een term als flow laat samenvatten. Aan ons de taak om zijn onderzoek voort te zetten – na de vakantie! – en zo een eigen verantwoorde balans te vinden op dit slappe koord. Kunnen we eerst nog eens toetsen hoe je in flow komt, en hoe het je vergaat bij zo'n grens van bewustzijn in jezelf. Misschien wat stukjes Kopland mee?